عین الحیوة (کتاب)«عین الحیوة» نگاشته حکیم محمد بن یوسف هروی - صاحب کتاب معروف بحر الجواهر - از جمله آثار ابتکاری در زمینه طب سنتی است. ۱ - معرفی اجمالیاین اثر درباره حرارت غریزی، چگونگی تقویت آن و داروهای مورد استعمال در این رابطه است. در انتهای کتاب نیز « رساله آطریلال » نوشته عمادالدین محمود شیرازی طبیب مشهور قرن دهم هجری آمده است. ۲ - ساختار کتابکتاب مشتمل بر دو بخش است؛ در ابتدا کتاب عین الحیوة در سه بخش و یا به تعبیر مؤلف در سه مقصد تالیف شده است که هر مقصد نیز مشتمل بر نکات و فوائدی است. در انتهای اثر نیز رساله آطریلال آمده است. ۳ - گزارش محتوامؤلف کتاب عین الحیوة خود طبیب است و نگاشته‌های دیگری نیز در زمینه علم طب سنتی به رشته تحریر درآورده است و این نیز بر اعتبار کتاب می‌افزاید. آنچه در مقدمه کتاب جالب به نظر می‌رسد براعت استهلال مؤلف به منابع خویش در نگارش این اثر است؛ یعنی کتابهای الکامل فی الطب ، القانون فی الطب ، المنهاج ، ذخیره خوارزمشاهی ، مختارات ابن هبل و الحاوی زکریای رازی. ۳.۱ - بخش اولبخش اول کتاب شبیه مقدمه است یعنی مؤلف در بیانی کوتاه به بیان حرارت غریزی و بحث پیرامون آن می‌پردازد. گسترده‌ترین بخش کتاب مقصد دوم است که در آن مؤلف تمام اموری را که در تقویت حرارت غریزی سودمند است ذکر می‌کند. این امور بیشتر شامل ذکر گیاهان و ادویه و بعضا شامل اموری دیگر مثل ریاضت ، سکوت و مانند آن است. قسمت سوم نیز شامل اموری است که باعث ضعف حرارت غریزی می‌شود. در این قسمت مؤلف مواردی را ذکر می‌کند که تضعیف کننده حرارت غریزی است. البته این بخش هر چند از لحاظ ساختاری همانند بخش دوم است ولی مؤلف موارد مورد نظر را بدون هیچ ترتیبی پشت سر هم نقل نموده است. شاخصه و امتیاز اصلی این اثر جمع آوری مطالبی پیرامون حرارت غریزی از میان انبوه منابع طب سنتی است، مطالبی که قبل از این به صورت پراکنده در منابع دیگر وجود داشته، ولی چه بسا دستیابی به آنها برای هر کس ساده و میسور نمی‌بود. هروی از کتاب شرح مواقف سید میر شریف جرحانی [۱]
عین الحیاة، ص۸.
، کتاب آثار البلاد [۲]
عین الحیاة، ص۹.
، کتاب تحفة الغرائب [۳]
عین الحیاة، ص۱۲.
، کتاب منهاج الطب [۴]
عین الحیاة، ص۱۴.
، ادویه قلبی ابن سینا [۵]
عین الحیاة، ص۱۹.
، کتاب مغنی [۶]
عین الحیاة، ص۲۲.
و منابع بسیار دیگری در نگارش این اثر بهره مند می‌شود.از سوی دیگر وی اقوال پزشکان بسیاری همانند قرشی [۷]
عین الحیاة، ص۷.
، ارسطو [۸]
عین الحیاة، ص۹.
، جالینوس [۹]
عین الحیاة، ص۱۲.
، مالقی [۱۰]
عین الحیاة، ص۱۲.
، ابن سینا [۱۱]
عین الحیاة، ص۱۴.
، بقراط [۱۲]
عین الحیاة، ص۱۴.
، ایلاقی [۱۳]
عین الحیاة، ص۱۵.
، طبری [۱۴]
عین الحیاة، ص۱۵.
، ابن وافد [۱۵]
عین الحیاة، ص۱۷.
، غافقی [۱۶]
عین الحیاة، ص۱۸.
، دمری [۱۷]
عین الحیاة، ص۲۰.
، ابن ماسویه [۱۸]
عین الحیاة، ص۲۳.
، رازی [۱۹]
عین الحیاة، ص۲۴.
، اقسرایی [۲۰]
عین الحیاة، ص۲۵.
، سید اسماعیل جرجانی [۲۱]
عین الحیاة، ص۲۵.
را نقل می‌کند.۴ - رساله آطریلالمعالجه از طریق داروهای مفرده، مهارت فن، حذاقت و برخوردار بودن از روشهای فنی بالایی را می‌طلبد. ماهرین و اطبای حاذق علم ادویه مفرده ، کتابهای فراوانی تالیف نموده‌اند و انبوهی از مفردات که در امراض گوناگون سریع الاثر بوده‌اند در این آثار ذکر شده است. آطریلال (گیاه غازایانی یا پای غاز) نیز چنین داروی مفردیست که به عنوان داروی مخصوص برای برص ، امروز نیز موضوع تحقیق است. عمادالدین محمود شیرازی رساله مستقلی درباره این موضوع به تحریر درآورده است که در آن درباره ماهیت دارو و شناخت آن و نیز در مورد طریقه استعمال آن، به بحث تحقیقی پرداخته است. رساله آطریلال نه فقط به عنوان تالیفی گرانقیمت از یک طبیب و صاحب فن ، بلکه از حیث نفس موضوع نیز اهمیت بسزایی دارد. ۵ - وضعیت کتاباین اثر را برای اولین بار پروفسور ظل الرحمن تصحیح و همراه با ترجمه آن به زبان اردو منتشر کرده است. افست بخش عربی کتاب عین الحیوة را مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران با مقدمه‌ای کوتاه از آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی در بهمن ماه سال ۱۳۸۶ ش منتشر کرده است. سه نسخه خطی از رساله آطریلال موجود است؛ یکی در کتابخانه خدابخش پتنا، دیگری در استیت لائبریری حیدرآباد و سومی در دانشکده طبی نظامیه حیدرآباد. ظل الرحمن این رساله را نیز تصحیح و توضیحاتی ارزشمندی را در پاورقی ذکر کرده است. ۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|